Bir Tatar Köyü; Eskişehir Yenikent Tarihçesi

Merhaba;
Bu günlerde atalarımın geçmişlerinin izine düştüğüm; ve yine şu günlerde; muhacir ve mübadil olarak Türkiye’ye gelmiş insanların geçmişlerini ne zor bulabildiklerine şahit olmakla beraber bu durumu yaşıyorum, belki bir yerlerde bir gerçek var kim bilir? Babamın ailesinin geçmişini daha iyi biliyorum fakat annemin ailesi hangi tarihte göçmüşler Romanya Dobruca köstence den hangi köyden gelmişler Kırımda nerede yaşıyorlarmış araştırıyorum, belki bir gün bende ayrıntıları ile ulaşacağım (bilenler varsa paylaşmalarını rica ederim) ama o zamana kadar benim köyüm; yeni ismi Yenikent eski ismi Hamidiye ve bizim deyimimiz ile Canköy‘ün dolu dolu bir tarihi var, öz topraklarından ayrılalı 1,5 asır olmuş oradan oraya nice yollar tepmiş Kırım Tatarları belkide en acı deneyimleri 2-3 nesil boyunca yaşamış çarlık dan kaçmış, Balkan savaşı, 93 harbi görmüş, Çanakkale de Yemende şehit olmuş gazi olmuş Kurtuluş savaşına…  derken benim atalarım öz yurtları gibi benimsemişler köyümüzü, Türkiye mi çünkü bizim özümüz Türk’tür.
kısacası bende benim gibi araştıranlara daha çok bilgi verebilmek adına köyümüzün önde gelenlerinin yaptıkları bir çalışmayı internete taşımak istedim geçmişinin peşine düşenlere faydası olsun diye! Bu çalışmayı hazırlayan aydın büyüklerime selam ve saygılarımı sunarım!!
Ne demiş büyüklerimiz; CANKÖY’lü olmak bir ayrıcalıktır!


Köyün Kimliği: Yenikent Köyü (Canıkoy) İlçesi: Seyitgazi İlçeye Uzaklığı: 16 Km İli : Eskişehir İle Uzaklığı :35 Km Eskişehir’in Seyitgazi ilçesine bağlı Yenikent köyü, il merkezine 35 km uzaklıktadır. 2007 yılı itibariyle köyde yazın yaklaşık 170 kişi (70 hane kadar) yaşamakta, kışın ise yalnızca yaklaşık 30 kişi (10 hane ) kalmaktadır. Köy halkının büyük çoğunluğunu Kırım Tatarları teşkil etmektedir.
Köyde, Kırım Tatarları haricinde yalnızca Cevizli köyünden buraya yerleşmiş 2 hane ile Cevizli, Bardakçı köyleriyle Alpu’dan köye çobanlık ve tarım, işçiliği gibi işlerde çalışmak üzere geçici olarak gelmiş kimseler yaşamaktadır. Köyün ilk ismi Hamidiye ‘dir. Kırım Tatarları ise köyü “Canıkoy” (Yeniköy) olarak anmışlardır. Köyün bu şekilde anılmasına bağlı olarak köyün adı önce “Yeniköy” şeklinde değiştirilmiş, ancak Eskişehir ilinde bu isimde başka köylerin de mevcut olmasından dolayı l960’larda buraya resmen Yenikent adı verilmiştir. Yenikent Köyünün geçimini tarım ve hayvancılıkla temin etmektedir. Köy halkı ayçiçeği, hububat, pancar, mısır ve nohut ekmekte, bunun yanı sıra koyun yetiştirmektedir. Geçmişte köyde at da yetiştirilmekte ise de günümüzde atçılıkla uğraşan kalmamıştır. Yenikent köyü çevresinin çok eski dönemlere dayanan bir yerleşim tarihi vardır. Köyün 1.300 metre güneyinde Küllüoba Höyüğü bulunmaktadır. Höyükte tamamı tarih öncesi dönemlere ait olan üst üste yaklaşık 25 yerleşimin kurulduğu anlaşılmaktadır. Burada l996’dan itibaren başlanılan kazılarda Geç Kalkolitik (MO 4. binyıl ortaları) çağa ait eserler elde edilmiştir. Kazılar esnasında biri saray mahiyetinde olan mimari yapılar ile çanak, çömlek gibi buluntular ortaya çıkarılmıştır. Günümüzdeki Yenikent köyümüzün kurucuları olan Kırım Tatarları, 1860’lann başında Kırım’dan çıkarak Osmanlı Devleti’ne göç etmişler ve Dobruca ‘ya iskân olunmuşlardır. Bu Kırım Tatarları, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) neticesinde Dobruca ‘nın Osmanlı Devleti’nin elinden çıkarak yeni kurulan Romanya ve Bulgaristan arasında paylaşılması üzerine Osmanlıların elinde kalan Anadolu’ya göç etmişlerdir. Bu şekilde köyü kuran Kırım Tatar muhacir kafilesi, Dobruca ‘nın Romanya’ya bırakılan kesimindeki Mangayla ’ya bağlı Osmanfakıh (Romence adı: Baraganu) köyünden gelmekte olup 25 haneden oluşmaktaydı. Şimdiki köy mevkisine yerleşen bu grup, iskânlarını takip eden üç yıl boyunca çekirge istilasına maruz kaldıklarından mahsul alamamışlardır. Bir diğer anlatıma göreyse, muhacirler sıtma hastalığından büyük zarar görmüşlerdir. Her halükarda göçmenlerin birkaçı hariç büyük çoğunluluğu köyü terk etmek zorunda kalmıştır. Bu şekilde köyden ayrılan muhacirlerin bazıları Dobruca ‘daki köylerine dönerken diğerleri de İzmir, Bursa ve Bandırma havalisine taşınmışlardır. 1880’lerin ilk yarısında ise aralarında evvelce köyden ayrılan bazılarının da bulunduğu yine Romanya Dobruca ‘dan bir Kırım Tatar muhacir grubu, kısa bir süre önce hemen hemen boşaltılmış olan köy mevkisine yerleşmişler ve bugünkü köyü meydana getirmişlerdir. Köyün bu şekilde ikinci defa kuruluşuyla birlikte, takip eden yıllar içinde yine Dobruca ‘dan muhtelif gruplar halinde Kırım Tatar muhacirler gelerek köye yerleştiler. Köyün ikinci kuruluşunda buraya yerleşen Kırım Tatarları, öncelikle Dobruca ‘nın Engez (Romence adı: General Scarişoreanu) , Azaplar (Romence adı: Tataru), Toprakhisar, Karakışla (Bulgarca adı: Zimnitsa) ve Osmanfakıh köyleriyle Köstence, Mecidiye ve Silistre şehirlerinden (veya bunlara bağlı yukarıda sayılanlar dışındaki köylerden) gelmekteydi. Bu şekilde oluşan köy, 1887 yılında devrin Padişahı Sultan II. Abdülhamid ‘e izafeten resmen “Hamidiye” adını almıştır. Hamidiye köyüne XIX. yüzyılın son yıllarıyla XX. yüzyılın ilk yıllarında ise doğrudan Kırım’dan gelen Kırım Tatar muhacirler iskân olunmuştur. Bunlardan en azından bir ailenin Kefe’nin Beşkurtka (Beşqurtqa) köyünden geldiğini tespit edebildik. Hamidiye köyüne Romanya Dobruca ‘dan münferit olarak göçler, hemen hiç kesilmemiş ve 1930’lara kadar devam etmiştir. Bu şekilde Dobruca ‘dan gelenlerin daha ziyade köye evvelce yerleşmiş olanların akrabaları olduğu görülmektedir. Bu durum bilhassa Toprakhisar köyünden gelenler için geçerlidir.
Yenikent Köyü (Hamidiye, Yeniköy)
Peyderpey gelen göçmen gruplarıyla Hamidiye köyü gelişmiş ve istikrara kavuşmuştur. 1909 yılında o zamanlar Seyitgazi nahiyesine bağlı olan Hamidiye köyünde 77 hane bulunmaktadır. Osmanlı Devleti’nin Trablusgarp ve Balkan Savaşları ile girdiği on yılı aşkın savaş dönemi Hamidiye köyü halkına da büyük kayıplara mal olmuştur. Hamidiye köyü gençlerinin çoğunluğu I. Dünya ve İstiklal Savaşlarında gazi veya şehit olmuşlardır. Şu cümleden olarak, bu köyden Çanakkale’de şehit düşen birçoklarının bulunduğu söylenmektedir. Köy l921’de Yunan ordusu tarafından işgal edilmiştir. İşgal esnasında Yunan askerleri köyün hayvanlarını ve başka değerli mallan gasp ettikleri gibi çekilirken de köyü yakmışlardır. 2007 yılı itibariyle, Yenikent köyü Kırım Tatarca’ sının Çöl şivesi konuşulmakta olup halkından yaşları otuzun üstündekiler günlük hayatta aralarında Kırım Tatarca konuşmayı sürdürmekteydi. Daha gençler ise çevredeki pek çok diğer köyde olduğu üzere “anlamakta ama konuşamamakta” dır. Yenikent köyünde evlilikler tamamen köy içinden veya dışından Kırım Tatarlarıyla yapılmaktadır. Köy içinden evlilik olmamaktadır. Diğer toplumlarla evlilikler köy halkından olup da okumak ve yerleşmek maksadıyla şehirlere gitmiş ailelerin çocuklarında 2000’li yıllarda görülmüştür. Hamidiye yahut Yenikent köyünde Kırım’dan getirilen Adet ve görenekler uzun müddet yaşatılmıştır. Mesela, toylarda (düğünlerde) perşembe günü soğum soyulur(Hayvan Kesilir), cuma günü misafirler gelir, cumartesi günü toy olur pazar günü de kız tarafı gelini kiyev (damat) tarafına götürürdü. Çınlaşmalar (Mani) ve Kırım Tatar güreşleri de toyların vazgeçilmez veçheleriydi. 1960’lara kadar bu şekilde icra edilen toylar, sonraki yıllarda giderek eski özelliklerinden uzaklaşmıştır. Yenikent köyünde Kırım Tatar yemek çeşitleri zaman içinde azalsa da geniş ölçüde yaşamaktadır. Çibörek, kamaşıklı köbete, tavuklu köbete, tozuklu köbete, kaşıkbörek, tabakbörek, ulkum, kalakay, tavalokum, kıygaşa ve cantık gibi yemekler köyde pişirilmeye devam edilmektedir. Yine eskiden yapılan fakat şimdilerde pek yapılmayan tenten helvası da (pişmaniye) Yenikent ’in unutulmakta olan tatlarındandır. Bu helva halen İzmit civarında yapılan pişmaniyeye benzemekte olup biraz daha kalın yapılmaktaydı. Yüksek tahsil görenlerin pek çok olduğu köyden birçok doktor, avukat, mühendis ve başkaları yetişmiştir. Bunlar arasında, XIX. Dönem Eskişehir Milletvekili Hüseyin AKSOY, XXIV. Dönem Eskişehir Milletvekili olan Kazım KURT daha sonra Odunpazarı Belediye Başkanı Seçildi. Osmangazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Bölümü’nden heykeltıraş Prof. Dr. Şahin ÖZYÜKSEL Devlet güzel Sanatlar Akademisi Heykel bölümünden mezun oldu Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Heykel Bölümü Başkanlığını da yapan Merhum Şahin Özyüksel, Çanakkale, Sarıkamış, Filistin Galiçya ve Yemen Cephelerinde savaşarak şehit olan köyün 65 genci anısına köyde yaptığı anıtı gezilebilir. Eski Eskişehir Belediye Başkanı Merhum Sezai AKSOY zikredilebilir. Köyden yetişen yüksek tahsilliler çok sayıda olmakla birlikte, bunların büyük çoğunluğu büyük şehirlere yerleşmekte ve hayatını orada sürdürmektedir. Yenikent Köyü halkı arasında Kırım Tatar kültürel faaliyetleri genellikle ilgiyle karşılanmaktadır. Yılda bir kere Karakaya Köyünde son olarak Kanlıpınar Köyü Mesire yerinde yapılan tepreş şenliklerine köy halkınca büyük ilgi gösterilmektedir. Tepreş şenliklerinde köyün gençleri, düzenlenen müsabakalara iştirak etmektedirler. Köy halkından Eskişehir Kırım Derneği’nin yönetiminde ve faaliyetlerinde aktif olarak yer alan ve 1990 sonrası dönemde Kırım’ı ziyaret eden birçok kişi bulunmaktadır. Aynı şekilde, köy halkından Kurban Bayramlarında kurbanlarını Kırım’da kestirenler de vardır. Bu Köyü Kuran Kuşak Türk Tarihinin yakında dönemde yaşanan önemli olaylarının içinde yaşadılar. Milli Mücadele yıllarında Eskişehir Yunan işgaline uğradı. Köy Halkı kadını, erkeğiyle, genci yaşlısı ile düşman mezalimine karşı vatan topraklarını savunmak için var güçleriyle direndiler. Milli Mücadeleye katılan artçı birliklerin merkez olarak üslendiği köyde yaşananlar zaferden sonra yeni yetişen kuşakların belleklerinde yer etti.
Yenikent Köyünde doğup büyüyenler köylerinin tarihine ve güzelliğine bilinçle sahip çıkıyor. Sosyal değerlerin korunması ve bozulmadan gelecek kuşaklara aktarılmasına büyük önem veriyorlar. Yenikent köyüne kayıtlı Kırım Tatar aileleri şu soyadlarını taşımaktadır: Acehan, Açıkgöz, Akın, Aksoy, Aktaş, Akyel, Alpan, Arda, Balcı, Balkar, Başaran, Bekbatır, Benli, Bora, Canbek, Candemir, Çelebi, Çelebican, Çelik, Çetin, Çolpan, Demircan, Demirkaya, Erakçora, Erden, Erdoğan, Ergin, Erkan, Erkurt, Ersan, Ertan, Esen, Ete, Girgin, Gümüşer, Güner, Kabadayı, Kaban, Kaçıra, Kamar, Kanbek, Kantık, Karakulak, Karaman, Karayel, Kartuğgan, Katkıcı, Kavurt, Kayan, Kayha, Keskin, Kıraç, Kızılay, Koca, Koçtaş, Kurt, Kutkak, Onrat, Oral, Ozan, Öden, Önen, Örnek, Özbek, Özcan, Özçelik, Özdemir, Özgönül, Özgül, Özkan, Özkar, Özkaya, Özkeskin, Özkıraç, Özkoca, Özkurt, Özmen, Özsoy, Özyiğit, Özyüksel, Polat, Polatlı, Sanal, Seytşah, Togay, Toraman, Tuna, Tunca, Uluekici, Uzun, Ünal, Üner, Yalçın, Yalçınkaya, Yılmaz, Yılmazer, Yiğit, Yörükçü ve Yüksel.
Önder ÖZYÜKSEL Emekli Öğretmen
Kaynaklar 1- Hakan Kırımlı 2- Şahin Özyüksel 3- Köy Defteri